اشیاء مقدس

«آثار» پیامبر (ص) اصطلاحی است که بر اشیای باقی مانده از رسول اکرم (ص) و بقایای منسوب به ایشان مانند تار ریش‌ها و موها، قدمگاه ها، البسه و لوازم شخصی (مانند خرقه و نعلین) و... اطلاق می‌شود. در برخی منابع تاریخی فارسی، تعبیر «آثار رسول» برای دلالت بر تار مو‌های آن حضرت (ص) که در نقاطی از ایران وجود داشت، به کار رفته است.

در دوره عثمانی، زیارت آثار پیامبر اکرم (ص) رواج فراوانی داشت و پادشاهان عثمانی شماری از این آثار را از دیگر مناطق تحت نفوذشان ازجمله حجاز، شام و مصر نزد خود گردآوری کردند و گاه تار مویی از پیامبراکرم (ص) را به برخی شهر‌ها و حتی برخی شخصیت‌ها هدیه می‌دادند.

برخی مشایخ صوفیان و خاندان‌های سادات در میان اهل سنت نیز تار مو‌هایی در اختیار دارند که برای اثبات مالکیتشان بر آن یا صحت انتساب آن به پیامبراکرم (ص)، اسناد و شجره نامه‌هایی ارائه می‌دهند مبنی بر اینکه این تار مو‌ها از زمان پیامبراکرم (ص) میان مشایخ یا اجداد آنان دست به دست گشته تا به آن‌ها رسیده است. بر اساس گزارش‌های منابع تاریخی، در برخی شهر‌های ایران نیز در سده‌های میانی، تعدادی از آثار و اشیا و تار مو‌های منسوب به رسول اکرم (ص) وجود داشته و زیارتگاه بوده است.

در اینجا شماری از گزارش‌های تاریخی درباره وجود آثار پیامبراکرم (ص) در ایران را ارائه می‌کنیم: بیهقی در تاریخ بیهق درباره همام بن زیدبن وابصه، از صحابه رسول خدا (ص) که در روستای «ایزی» بیهق اقامت گزیده بود، اشاره کرده که او «کاسه مصطفی (ص)» را با خود همراه داشته است. عبدالجلیل رازی از سیدطباطبای حسنی مقیم اصفهان با تعبیر «صاحب شَعر رسول ا... (ص)» یاد کرده است که نشان می‌دهد این شخص تار مویی متعلق به پیامبراکرم (ص) را در اختیار داشته است.

حمدا... مستوفی در ضمن معرفی قلعه «نودز» در آذربایجان می‌نویسد: «.. و در آنجا آثار محمد مصطفی (صلعم) دارند و تأثیری نیکو دارد.» در شیراز زیارتگاهی معروف به آثار رسول اکرم (ص) وجود داشته است.

جنید شیرازی در «شد الازار» از ابوالسائب نامی سخن به میان آورده است که از پدرش تار مویی از پیامبراکرم (ص) را به ارث برد و پس از درگشت او، آن را بنا بر وصیتش با وی در گورستان دارالسلام شیراز به خاک سپردند. از آن پس قبر ابوالسائب به دلیل وجود تار موی حضرت محمد (ص) در آن، به زیارتگاه تبدیل شد. گفتنی است قبر ابوالسائب تا امروز در گورستان دارالسلام باقی مانده است و روی آن سنگ قبر بزرگی از دوره قاجار وجود دارد که مصحح تذکره «هزار مزار» تصویر آن را با عنوان «شعر النبی» منتشر کرده است. عیسی بن جنید شیرازی، مترجم «شد الازار» از مسجدی به نام «خواجه خیر» در محله حوالی مقبره شیخ کبیر در شیراز یاد کرده که در آنجا آثار رسول اکرم (ص) وجود داشته است.

عبارت او در ادامه این مطلب، که «از بهر تبرک آنجارفتن و نمازگزاردن و زیارت شعر رسول علیه الصلوة والسلام کردن افضل زیارت هاست»، بیانگر آن است که این آثار شامل تار مو یا تار مو‌هایی از پیامبراکرم (ص) بوده است. فصیح خوافی نیز از وجود آثار دیگری از حضرت محمد (ص) نزد سیدشمس الدین علی بمی در بم خبر داده است.

به گفته وی، زمانی که امیر مبارزالدین محمد مظفر در سال ۷۵۴ قمری در مسیرش به سمت شیراز، به شهر بم رسید، از شمس الدین علی بمی خواست تا در ازای هر مبلغی که تعیین کند، این آثار را از او دریافت کند، اما او هرگز حاضر نشد این آثار را به امیر مبارزالدین بدهد.

شب هنگام رسول اکرم (ص) را در خواب دید که به وی دستور داد: «موی محمد را به محمد مظفر ده!» روز بعد نزد امیر مبارزالدین رفت و آثار را به او تحویل داد و در ازای آن چیزی از او قبول نکرد. در نسخه دیگری افزوده شده است که امیر مبارزالدین پیش از رفتن به شیراز، آثار پیامبراکرم (ص) را به دارالسیاده‌ای که در کرمان ساخته بود، فرستاد و تا زمان مؤلف کتاب، در همان جا بوده است.

در تبریز قدمگاهی منسوب به رسول اکرم (ص) وجود داشته است که حافظ حسین کربلایی از آن یاد کرده و دو روایت مختلف در باب چگونگی انتقال آن از مدینه منوره به تبریز نقل کرده است.

متن نوشته وی درباره این سنگ قدمگاه و داستان انتقال آن به تبریز چنین است: «قدمگاه حضرت رسول صلی ا... علیه و آله و سلم: در چهار منار مسجدی است معین در دیوار آن نصب کرده اند در سبب آنکه قدمگاه در تبریز واقع شده، روایات مذکور است. یک روایت اینکه مولانا شمس الدین معرف رحمه ا... فرمود که چنین استماع افتاده که سید فاضلی کامل بوده مشهور به سید عبری.

چون به شرف زیارت سید کونین مشرف گشته، در وقت سلام به آن حضرت مخاطب به جواب گشته که «و علیک السلام یا ولدی». اهل مدینه را از سادات و اکابر و خدام و اهالی اعتقاد بسیار به سید مشارالیه واقع شده، وی را به خزانه حضرت برده اند و گفته اند که از تحفه و هدایای اینجا هرچه خاطر مبارک شما می‌خواهد قبول نمایید.

سید مشارالیه این سنگ قدمگاه را طلبیده، تفویض فرموده اند، آن را به تبریز آورده و این مسجد را بنا کرده و در آنجا نصب کرده که همه کس را از زیارت آن حظی و نصیبی باشد؛ و از بعضی دیگر چنین استماع افتاده که اورخان که یکی از حکام بوده، با تحف و هدایای بی شمار به زیارت حضرت سید مختار، علیه صلوات ا... الملک الجبار رفته، حضرات سادات و خدام سلطان مشارالیه را به خزانه متبرکه آن حضرت برده اند و این تحفه را بدو مفوض فرموده اند، وی آن را آورده و آن مسجد را ساخته و آن را در آنجا نصب فرموده و در جنب آن، مقبره جهت خود فرموده تا ساخته اند و در آنجا مدفون است. به هر حال جایی به کیفیت است و محل استجابت دعا. بسیاربسیار از مردم نقل کرده اند که هر دعا که آنجا کردیم، مستجاب شد.

عزیزی مولانا محمد رحمة ا... که حضرت رسالت را بسیار در واقعه می‌دیده، نوشته که حضرت را در واقعه دیدم، پرسیدم که این سنگی که منسوب است به قدمگاه، فی الواقع قدمگاه است؟ فرمودند که بلی. وا... تعالی اعلم بحقیقة الحال.» اثر دیگر، صندل منسوب به پیامبراکرم (ص) است که گویا در دوره قاجار در بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی نگهداری می‌شده است.

مستند این سخن، مطالبی است که درباره وضعیت شهر اردبیل و بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در دوره قاجار، در حاشیه چاپ سنگی صفوة الصفای ابن بزاز اردبیلی درج شده و در ضمن این مطالب آمده است که «یکتای نعلین از نعال شریفه حضرت نبوی (صلی ا... علیه و آله) زینت افزای بقعه متبرکه است».